Sınırları Aşan Dervişler

Sınırları As¸an Dervis¸ler, 1826-1925 yılları arasında, aslında bu¨tu¨n Osmanlı
tarikatlarının bu¨yu¨k bir do¨nu¨s¸u¨mden gec¸tig?i bir kesitte, Bektas¸ilig?in gelis¸me
seyrini inceliyor.
Osmanlı’daki muteber ve ayrıcalıklı konumunu bu¨yu¨k o¨lc¸u¨de Naks¸ibendilig?e
bırakarak tasfiye edilen Bektas¸ilik, buna nasıl tepki verdi? Arnavutluk,
Bektas¸ilig?in yeni merkezi olarak nasıl o¨ne c¸ıktı? Balkanlar’da yeni bir
canlanma yas¸ayan Bektas¸ilik, hem kendi geleneg?iyle, hem Osmanlı’daki
dini^ ku¨ltu¨rleriyle, hem Batı ku¨ltu¨rleriyle nasıl bir etkiles¸ime girdi? “Liberal ve
hos¸go¨ru¨lu¨” bir inanc¸ geleneg?i olarak baskılanmasının oryantalist bir simge
haline gelmesi, nasıl gerc¸ekles¸ti?
Cem Kara, 2022’de Annemarie Schimmel O¨du¨lu¨’ne ve 2018 yılında merkezi
Mu¨nih’te bulunan Gu¨neydog?u Avrupa Aras¸tırmaları Merkezi’nin en bas¸arılı
tez o¨du¨lu¨ne layık go¨ru¨len c¸alıs¸masında, bu sorulara rengarenk bir resimle
cevap getiriyor.
“Bektas¸ilik 19. yu¨zyıldan 20. yu¨zyıl bas¸larına kadar c¸es¸itli inanc¸ ku¨ltu¨rlerinin
bir izdu¨s¸u¨mu¨ is¸levini go¨rmu¨s¸tu¨r: Su¨nni Ulema, Bektas¸ilig?i ‘hakiki’ I?slâm’ın
kars¸ıtı, Tu¨rk milliyetc¸ileri onu aslen Tu¨rk ku¨ltu¨ru¨nu¨n bir parc¸ası ve Batılı
Masonlar ve Hıristiyan gruplarıysa Bektas¸ilig?i o¨zu¨nde kendilerinin S¸ark’taki
akraba bir ku¨ltu¨ru¨ olarak go¨rmu¨s¸tu¨r. (...) Mevleviler, Melamiler veya Kızılbas¸
Alevileri ic¸in de farklı gruplarla ilis¸kileri dahilinde benzer s¸eyler so¨ylenebilir,
ancak bu denli c¸ok c¸es¸itli gruplarca bu denli c¸ok yo¨nlu¨ bir s¸ekilde tezahu¨r
eden bas¸ka bir inanc¸ ku¨ltu¨ru¨ne pek nadir rastlanır.”
Cem Kara