Nüzhetü'l-Uşşâk

Enderunlu Küçük Hâfız’ın, Patrona Halil İsyanı’nın hemen öncesinde kaleme aldığı Nüzhetü’l-Uşşâk, her ne kadar ismiyle Lâle Devri’nin zevk ve sefâ iklimini çağrıştırsa da içerik itibarıyla bu atmosferle doğrudan ilgili değildir. Ancak -bazı küçük göndermeler dışında- eserin tasavvufî bir yapısı olduğu da söylenemez. Dünyevî aşkın kaynağı ve mahiyetini, fıkhî ve edebî bakımdan tartışıp klasik mantıktaki bazı önermeler çerçevesinde ele alan Nüzhetü’l-Uşşâk’ın dikkat çekici yönlerinden biri, kökü eskilere dayanan “aşkın âşıkta mı yoksa maşûkta mı daha fazla olduğu” polemiğine dair olmasıdır. Küçük Hâfız aşkın âşıkta daha fazla olduğunu ispatlayabilmek için Şeyhülislâm İbn Kemâl’in bir fetvâsı başta olmak üzere Hz. Ali, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Sâbit ve Sa'dî gibi şahsiyetlere ait çeşitli argümanlar kullanır. Ancak Nüzhetü’l-Uşşâk’ı asıl ilginç kılan taraf bu yönü değil, kurgu ve üslup açısından "kırkyama" bir yapı arz etmesidir. Yazar; Câmî-yi Mısrî’nin Sa'âdetnâme’si, Lâmi'î Çelebi’nin Münşeâtı, Nev'îzâde Atâyî’nin Hamse’si, Nâbî’nin Münşeâtı ve Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Su'adâ’sından birçok kelime ve cümleyi kopyalayıp, yeni bir bağlama büründürerek eserini inşâ eder. Metinlerarasılık açısından Osmanlı edebî üretiminin sınırlarını yeniden düşünmeye iten Nüzhetü’l-Uşşâk’ın kırkyama yapısı, bu kitapta özgünlük, taklit, intihal ve hüner gösterisi gibi noktalarda tartışılmaktadır.