Hicaz Seyahatnâmesi

Vakanüvis Ahmed Lütfi Efendi’nin Hicaz Seyahatnâmesi, Sultan II. Abdülhamid’in padişahlığının bir döneminde, Hicaz bölgesindeki siyasi, iktisadi ve sosyokültürel atmosfer hakkında çarpıcı bilgiler içermektedir. Ahmed Lütfi Efendi, Mekke Emiri Şerif Avnürrefik Paşa ile Hicaz Valisi Osman Nuri Paşa arasındaki anlaşmazlığı çözmek üzere 1886 yılında İstanbul’dan Hicaz’a gönderilmişti. Ahmed Lütfi Efendi’nin, bu seyahati sırasında cereyan eden gelişmeleri ve gözlemlerini günü gününe not tuttuğu anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere anılar, bir yaşam döneminin zihinsel sürecinden geçerek kaleme alındığı için bazı olaylar hatırlanmayabilir veya eksik aktarılabilir. Ayrıca anı türü doğası gereği subjektif bir bakış açısı taşır. Buna karşın günlükler olayların yaşandığı anda yazıldığı için gerçekçi bilgiler sunarak tarihçilere önemli bir kaynak niteliği oluşturmaktadır. Hicaz Seyahatnâmesi de bu türde bir eserdir. Eserde günlüklerin yanı sıra Hicaz bölgesinin tarihsel süreçte geçirdiği aşamalar hakkında da bilgi verilmektedir. Ayrıca eser, bölgeye dair çok sayıda resim, harita, kroki ve plan gibi görsellerle de desteklenmiştir. Günümüzde yaşanan birtakım gelişmelere de ışık tutan bu kitap mutlaka okunmalı.
Prof. Dr. Vahdettin Engin

Ahmed Lütfi Efendi, bürokrasi ve ilmiye mesleklerinde görev almış bir Osmanlı münevveriydi. Asıl şöhretini 1866-1907 yılları arasında ifa ettiği Osmanlı resmî tarihçiliği vesilesiyle elde etti. Lütfi, vak‘anüvisliği en uzun süre üzerinde bulunduran Osmanlı tarihçisidir. Tarihçiliği yanında ilmiye sınıfında da önemli görevlere atandı ve 1888 yılında Rumeli Kazaskeri olarak tayin edildi. Üzerine aldığı vazifelerdeki başarıları devlet tarafından da takdir edildi, Osmanî ve Mecîdî nişanları ile gümüş imtiyaz madalyası verildi.
Hicaz Seyahatnâmesi, Mekke Emiri Şerif Avnürrefik Paşa ile Hicaz Valisi Osman Nuri Paşa arasındaki anlaşmazlığı çözmek amacıyla 1886 yılında II. Abdülhamid’in görevlendirilmesiyle Amedî-i Divan-ı Hümâyun Muavini Müfid Bey’le Hicaz’a gidiş ve dönüşü esnasında tutmuş olduğu günlüklerden oluşur. Seyahatnâme’de deniz yoluyla Cidde ve oradan da Mekke ile Medine’ye olan seyahati notlar hâlinde anlatılır. Sirkeci’den başlayan yolculuk; Çanakkale, Midilli Adası, İzmir, Pire, İskenderiye, Süveyş ve Cidde yoluyla Mekke’de sona erer.
Ahmed Lütfi Efendi’nin kaleme aldığı Hicaz Seyahatnâmesi XIX. yüzyıl sonunda Hicaz bölgesinin durumu ve seyahat güzergâhındaki ahvâli anlamak açısından oldukça değerli bir hatırattır.
Prof. Dr. Cengiz Tomar