Bu Soyadı Alınmamış İse...

“Toplumsal ve kişisel kimlik göstergeleri olan isimler imparatorlukların ve
ulus-devletlerin –şekil ve dillerini kontrol ederek– kanunlarla müdahale ettikleri
unsurlar olmuşlardır. (…) Ulus-devletler, ideolojik değişimlere bağlı olarak
soyadlarının dilini çeşitli şekillerde kontrol etmişlerdir. Teresa Scassa,
devletlerin isimleri kontrol ettiği üç yol olarak ‘ayrıştırma, asimilasyon ve ulus
inşasına’ işaret etmektedir.”
Soyadı “siyaseti”, milli kimlik inşasının bir aracı. Meltem Türköz, kitabında
öncelikle “soyadlandırmanın” bu yönüne odaklanıyor. Türk kimliğinin inşasında
ve asimilasyon stratejilerinde Soyadı Kanunu’nun işlevini inceliyor. Gayrimüslim
ve “yabancı” sayılan isim-soyadların durumuna ve Kürtçe isim meselesine
değiniyor.
Soyadı anlatıları ve tartışmaları üzerinden inceleme derinleşiyor. Nüfus
memurlarının etkisine; sülale bağlarını, lakapları, etnik ve dinî kimlikleri
sürdürme -veya gizleme- gayretlerini; “herkesin fantezisine göre bir isim
uydurduğu” şikâyetlerini; soyadlarının muhakkak “-oğlu” ekiyle oluşturulmasını
savunan muhafazakâr itirazları; soyadı değiştirme girişimlerini öğreniyoruz. Dil
Devrimi’nden sonra unutulan bazı sözcüklerin ve öneklerin, soneklerin
soyadlarında yaşamaya devam etmesi de, soyadı “folklorunun” ilginç bir
ayrıntısıdır.
“Bu soyadı alınmamış ise...”, Türkiye’nin milli kimlik inşası ve modernleşme
tarihinin ilginç bir faslına ışık tutuyor.